تغییر وزن در شیمی درمانی و عواقب جانبی آن

چالش‌های شیمی‌درمانی و تغییرات وزن در افراد مبتلا به سرطان می‌تواند به فشار جسمی و روحی بیشتری منجر شود. بنابراین، مدیریت دقیق تغییرات وزن در این بیماران بسیار حائز اهمیت است. افزایش وزن ممکن است باعث انباشت مایعات اضافی یا اِدِم در بدن شود. همچنین، افزایش حالت تهوع ناشی از داروها نیز ممکن است تغییراتی در آشتی معده و کاهش اشتها ایجاد کند. از طرف دیگر، برخی افراد ممکن است تجربه کاهش وزن ناخواسته در طول شیمی‌درمانی را داشته باشند که می‌تواند به کاهش انرژی، ضعف عمومی و کاهش رشد عضلات منجر شود. به همین دلیل، برای کنترل وزن و حفظ وضعیت تغذیه مناسب، نیاز به بررسی و پیگیری مستمر از سوی تیم درمانی و تغذیه‌ای وجود دارد.

شیمی‌درمانی درمانی است که از داروهای شیمیایی قوی برای مبارزه با سلول‌های سرطانی در بدن استفاده می‌کند. این درمان معمولاً در بیماران سرطانی استفاده می‌شود، زیرا سلول‌های سرطانی به طور سریع و نامناسب رشد می‌کنند. اما درمان شیمیایی همراه با چالش‌هایی نظیر تغییرات وزن است که می‌تواند بر فشار جسمی و روحی افراد تأثیر بگذارد. افزایش وزن ممکن است منجر به انباشت مایعات اضافی یا ادم شود. همچنین، حالت تهوع ناشی از داروهای شیمی‌درمانی می‌تواند باعث کاهش یا افزایش مصرف غذا و آسیب بدنی در بیماران سرطانی شود. علاوه بر این، سلول‌های سرطانی به انرژی بیشتری نیاز دارند و ممکن است بدن در حالت استراحت کالری بیشتری را مصرف کند. بنابراین، مدیریت و کنترل تغییرات وزن در طول درمان شیمی‌درمانی بسیار مهم است.

شیمی درمانی کاربردهای متعددی دارد و در زمینه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از کاربردهای شیمی درمانی عبارتند از:

1. درمان اولیه بیماری‌های خاص: در برخی موارد، شیمی درمانی به عنوان درمان اولیه برای بیماری‌های خاص استفاده می‌شود.

2. درمان کمکی: شیمی درمانی ممکن است پس از درمان‌های دیگر، مانند جراحی یا پرتودرمانی، برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بدن استفاده شود.

3. درمان نئوآدجوانت: در برخی موارد، شیمی درمانی برای کوچک کردن تومور و امکان‌پذیر شدن درمان‌های دیگر مانند پرتودرمانی و جراحی استفاده می‌شود.

4. درمان تسکینی: شیمی درمانی می‌تواند برای تسکین علائم و نشانه‌های سرطان استفاده شود.

5. درمان سرطان عودکننده: شیمی درمانی ممکن است برای سرطانی که پس از درمان عود می‌کند، استفاده شود.

6. درمان سرطان متاستاتیک: در برخی موارد، شیمی درمانی برای سرطانی که به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است، استفاده می‌شود.

7. پیوند مغز استخوان: شیمی درمانی ممکن است برای آماده شدن برای پیوند مغز استخوان استفاده شود. این نوع درمان برای بیماری‌هایی که بر مغز استخوان و سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند، مفید است.

8. کنترل سیستم ایمنی: در برخی بیماری‌ها مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید، استفاده از دوزهای کمتر داروهای شیمی درمانی می‌تواند به کنترل سیستم ایمنی بیش فعال کمک کند.

با استفاده از شیمی درمانی، می‌توان در درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات صحیح کمک کرد.

استفاده از شیمی درمانی بیشترین کاربرد خود را در درمان سرطان دارد. شیمی درمانی به سه روش اصلی شیمی درمانی استاندارد، شیمی درمانی سنتی و شیمی درمانی سیتوتوکسیک تقسیم می‌شود. پزشکان در زمان‌های مختلف از این روش‌ها استفاده می‌کنند و نوع استفاده آنها بستگی به نوع سرطان و میزان گسترش آن دارد. هدف از استفاده از شیمی درمانی ممکن است خلاص شدن کامل از سرطان و جلوگیری از بازگشت آن باشد یا به تاخیر انداختن و کند کردن رشد سرطان کمک کند. همچنین، شیمی درمانی ممکن است برای کنترل وزن نیز مورد استفاده قرار بگیرد. پزشک ممکن است ترکیبی از داروها را بر حسب شرایط بیمار تجویز کند. عواملی مانند نوع سرطان، اندازه و محل تومور، سن و سلامت عمومی فرد، وزن بدن، تحمل عوارض جانبی داروها، سابقه بیماری‌های دیگر و درمان‌های قبلی سرطان، بر تعیین نوع و دوز داروها و برنامه درمان تأثیر می‌گذارند.

روش‌های اصلی شیمی درمانی شامل شیمی درمانی داخل وریدی (IV)، شیمی درمانی خوراکی و شیمی درمانی تزریقی است. در شیمی درمانی داخل وریدی، برخی از داروها به صورت تزریق مستقیم به ورید انجام می‌شود و ممکن است مدت زمان درمان از چند دقیقه تا چند ساعت باشد. برخی از داروها نیز به صورت انفوزیون مداوم به مدت چند روز یا چند هفته تجویز می‌شوند. در شیمی درمانی خوراکی، برخی از داروها به صورت خوراکی مصرف می‌شوند و معمولاً به صورت قرص، کپسول یا شربت در خانه تجویز می‌شوند. در شیمی درمانی تزریقی، داروها ممکن است به عضله یا زیر پوست در مناطقی مانند شکم، بازو یا پا تزریق شوند.

با استفاده از این روش‌های شیمی درمانی، می‌توان در درمان سرطان بهبود قابل توجهی داشت و به کنترل و کاهش رشد سرطان کمک کرد.

شیمی درمانی تزریقی ممکن است در عضله یا زیر پوست شکم، بازو یا پا انجام شود. در این روش، داروهای شیمی درمانی به صورت تزریق به عضله یا زیر پوست در مناطق مختلفی از بدن تزریق می‌شوند.

یکی از روش‌های دیگر شیمی درمانی شریانی است. در این روش، داروهای شیمی درمانی به سرخرگی که خون را از قلب به قسمت دیگری از بدن می‌برد، تزریق می‌شوند. این سرخرگ‌ها به طور مستقیم به محل سرطان مورد نظر می‌رسند و این نوع شیمی درمانی به عنوان شیمی درمانی داخل شریانی یا IA شناخته می‌شود.

همچنین، برای برخی از سرطان‌ها، داروهای شیمی درمانی ممکن است مستقیماً در شکم بیمار قرار داده شوند. این نوع درمان برای سرطان‌های مرتبط با صفاق مناسب است. صفاق سطح داخل شکم را پوشانده و اعضایی مانند روده‌ها، کبد و معده را احاطه می‌کند. برای مثال، سرطان تخمدان که به طور معمول به صفاق گسترش می‌یابد، می‌تواند از این نوع شیمی درمانی بهره ببرد.

بعضی از انواع شیمی درمانی نیز به صورت پمادها یا کرم‌هایی که روی پوست استعمال می‌شوند، انجام می‌شود. این روش شیمی درمانی موضعی نامیده می‌شود.

همچنین، داروهای شیمی درمانی ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. عوارض جانبی متفاوتی برای هر دارو وجود دارد و تمامی داروها عوارض مشابهی ایجاد نمی‌کنند. عوارض جانبی شایع شیمی درمانی شامل تهوع، استفراغ، اسهال، ریزش مو، از دست دادن اشتها، خستگی، تب، زخم‌های دهان، درد، یبوست، کبودی و خون‌ریزی می‌شوند. برای اطلاعات دقیق‌تر درباره عوارض جانبی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

بسیاری از این عوارض جانبی قابل پیشگیری یا درمان هستند و بیشتر آن‌ها پس از پایان درمان بهبود می‌یابند. اما بعضی از عوارض جانبی ممکن است به طور طولانی مدت و با تأخیر ظاهر شوند. همچنین، داروهای شیمی درمانی ممکن است عوارضی ایجاد کنند که تا ماه‌ها یا سال‌ها پس از درمان ظاهر نشوند. عوارض جانبی دیررس بسته به نوع داروی شیمی درمانی متفاوت است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

۱. آسیب به بافت ریه
۲. مشکلات قلبی
۳. کاهش میل جنسی
۴. ناباروری
۵. مشکلات کلیوی
۶. آسیب عصبی (نوروپاتی محیطی)
۷. خطر ابتلا به سرطان دوم

در این موارد، مناسب است بیمار از پزشک خود بپرسد که آیا در معرض خطر عوارض جانبی دیررس قرار دارد یا خیر.

درباره تغییر وزن در شیمی درمانی، شناخته شده است که این دو به رابطه‌ای مستقیم دارند. شیمی درمانی ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث افزایش یا کاهش وزن شود. اغلب نوسانات جزئی در وزن پس از شیمی درمانی خطرناک نیستند. با این حال، کاهش یا افزایش قابل توجه وزن ممکن است بر سلامت و توانایی فرد در تحمل درمان تأثیر بگذارد.

وقتی شیمی درمانی انجام می‌شود، ممکن است وزن بیمار افزایش یابد. این افزایش وزن ناشی از شیمی درمانی علائم خاصی دارد که می‌توان به آن‌ها توجه کرد. برخی از این علائم عبارتند از:

۱. افزایش اندازه بدن
۲. تنگ شدن لباس‌ها
۳. تورم در مچ پاها و دست‌ها؛ این علامت به وجود می‌آید که وقتی فرد با انگشت بر روی پوست فشار می‌دهد، فرورفتگی ایجاد می‌شود و برای چند ثانیه باقی می‌ماند. اگر این علامت وجود داشته باشد، ممکن است بیمار دچار احتباس مایعات شده باشد.

برای مدیریت افزایش وزن ناشی از شیمی درمانی، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

۱. کنترل میزان کالری مصرفی و انجام فعالیت‌های ورزشی و مقایسه آن با عادات قبل از شیمی درمانی.
۲. حفظ وزن طبیعی در صورتی که وزن شما در محدوده‌ی نرمال باشد.
۳. رعایت رژیم غذایی حاوی غذاهای مغذی و کم کالری، مانند سبزیجات، میوه‌ها، پنیرهای کم چرب و غیره.
۴. اجتناب از مصرف شیرینی‌ها، شکر، عسل و آب نبات.
۵. شرکت در فعالیت‌هایی که تمرکز ذهن را از غذا دور کند.

با رعایت این راهکارها، می‌توانید بهتر با افزایش وزن ناشی از شیمی درمانی مقابله کنید.

فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا یا فعالیت‌های هوازی سبک می‌توانند جریان اکسیژن در ریه‌ها و خون (اکسیژناسیون) را افزایش دهند.

اگر شخص دچار احتباس مایعات است، بهتر است اقدامات زیر را انجام دهد:

۱. تا جایی که ممکن است، پاهای خود را بالا ببرد.
۲. برای مدت طولانی ننشیند و حرکت کند.
۳. از پوشیدن لباس‌های تنگ مانند کفش، کمربند و غیره خودداری کند.
۴. پاهای خود را روی هم نیندازد.
۵. مصرف نمک را کاهش دهد.
۶. از مصرف غذاهایی مانند آب‌غوره، چیپس سیب‌زمینی، آب گوجه‌فرنگی، سوسیس، ژامبون، کنسروها، سس سویا و تن ماهی خودداری کند.
۷. اگر تورم شدید است، پوشیدن جوراب جابست یا شلنگ TED پیشنهاد می‌شود.
۸. روزانه وزن خود را کنترل کند.
۹. بدون مشاوره پزشک، هیچ رژیم غذایی را امتحان نکند.
۱۰. برای افرادی که به احتباس مایعات مبتلا هستند، پزشک ممکن است مصرف دیورتیک‌ها را توصیه کند. دیورتیک‌ها، که به عنوان “قرص‌های آب” نیز شناخته می‌شوند، به دفع مایعات اضافی از طریق ادرار کمک می‌کنند. برخی از نمونه‌های این داروها شامل فوروزماید (Lasix®) و هیدروکلروتیازید می‌باشند.

در صورت مشاهده این علائم، باید فوراً با پزشک تماس گرفته شود:

1. تنگی نفس
2. افزایش وزن ۵/۲ کیلوگرم یا بیشتر در یک هفته
3. احتباس ناگهانی و شدید
4. سرد یا لمس بودن پاها یا دست‌ها
5. تغییر وزن در شیمی درمانی (کاهش وزن)

اگرچه کاهش وزن اغلب به دنبال رژیم غذایی رخ می‌دهد، اما با این حال، کاهش وزن پس از شیمی درمانی جزء عوارض جانبی شیمی درمانی و تغییرات وزن محسوب می‌شود که می‌تواند بر توانایی فرد برای حفظ وزن سالم تأثیر بگذارد. کاهش وزن ۵/۲ کیلوگرم یا بیشتر در یک هفته به تنهایی نشانه خوبی نیست و باید با پزشک مشاوره شود. برای مدیریت کاهش وزن در شیمی درمانی، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

1. سعی در حفظ وزن طبیعی
2. درمان کاهش وزن شیمی درمانی بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد و معمولاً با کمک مدیریت اشتها، مدیریت اسهال، مدیریت تهوع و استفراغ، و مدیریت کم آبی بدن قابل رفع است.
3. مراجعه به متخصص تغذیه برای دریافت برنامه غذایی مخصوص با مشورت پزشک

همچنین، در صورت مشاهده موارد زیر، باید فوراً با پزشک تماس گرفته شود:

1. ضربان قلب سریع یا نامنظم ناگهانی
2. گیجی
3. تنفس سریع و پی در پی
4. خواب آلودگی بیش از حد با مشکل در برانگیختگی
5. ادرار تیره (غلیظ)
6. خشکی دهان و پوست

تغییر وزن در شیمی درمانی دلایل متعددی دارد. این تغییرات ممکن است باعث افزایش وزن بیمار شود. در زیر دلایلی که می‌توانند باعث افزایش وزن پس از شیمی درمانی شوند، آورده شده است:

1. کاهش فعالیت بدنی: در طول درمان شیمی درمانی، برخی از بیماران ممکن است به دلیل خستگی و ناتوانی، فعالیت بدنی کمتری داشته باشند که می‌تواند منجر به افزایش وزن شود.

2. خستگی و بی‌تحرکی: خستگی شدید و کاهش سطح انرژی بدن ممکن است باعث کاهش فعالیت و بی‌تحرکی شود، که در نتیجه می‌تواند به افزایش وزن منجر شود.

3. افزایش اشتها: برخی از داروهای شیمی درمانی می‌توانند اشتهای بیمار را افزایش دهند، که ممکن است منجر به مصرف بیش از حد غذا و در نتیجه افزایش وزن شود.

4. احتباس مایعات: در برخی موارد، شیمی درمانی می‌تواند منجر به احتباس مایعات در بدن شود، که ممکن است باعث افزایش وزن شود.

5. افزایش بافت چربی: برخی از داروهای شیمی درمانی حاوی استروئیدها هستند. استروئیدها می‌توانند باعث ایجاد رسوبات چربی در بدن شوند، به‌طور معمول در مناطقی مانند بین تیغه‌های شانه. در برخی از موارد، افراد ممکن است صورت گرد یا پری تجربه کنند. این عوارض به طور معمول پس از قطع استفاده از استروئیدها بهبود می‌یابند.

به هر حال، در هر مورد تغییر وزن پس از شیمی درمانی، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم در مورد مدیریت و کنترل وزن را دریافت کنید.

کاهش وزن ناشی از شیمی درمانی ممکن است به دلیل موارد زیر رخ دهد:

1. اشتهای ضعیف: درمان شیمیایی می‌تواند باعث کاهش اشتها شود، که در نتیجه می‌تواند به کاهش وزن منجر شود.

2. اسهال: برخی از داروهای شیمی درمانی می‌توانند باعث ایجاد اسهال شوند، که ممکن است باعث از دست دادن وزن شود.

3. استفراغ و حالت تهوع: برخی از بیماران ممکن است پس از شیمی درمانی با مشکلات استفراغ و حالت تهوع مواجه شوند که می‌تواند منجر به کاهش اشتها و به تبع آن، کاهش وزن شود.

4. کم آبی بدن: شیمی درمانی می‌تواند باعث کاهش مایعات در بدن شود و در نتیجه ممکن است منجر به کاهش وزن شود.

برای مقابله با تغییر وزن در شیمی درمانی، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

– برای جلوگیری از خستگی، نیازی نیست که ورزش سنگینی انجام دهید. پیاده‌روی نیز می‌تواند به شما کمک کند. همچنین، استراحت کوتاهی (کمتر از ۳۰ دقیقه) در طول روز و پایبندی به برنامه منظم خواب و بیداری می‌تواند به کاهش خستگی کمک کند.

– رعایت یک رژیم غذایی متعادل و مصرف غذاهای سالم و پرمقدار از میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند به حفظ وزن و سلامتی کمک کند.

– مهم است که به میزان مصرف مایعات دقت کنید. نوشیدن حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز می‌تواند از کم آبی بدن جلوگیری کند.

– در صورتی که خستگی ناشی از کم‌خونی باشد، حتماً باید با پزشک مشورت کنید تا درمان مناسب را تجویز کند.

به هر حال، مهم است که در مورد تغییر وزن خود در حین شیمی درمانی با پزشک خود مشورت کنید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.

برای مقابله با تهوع ناشی از شیمی درمانی، مصرف داروهای ضد تهوع توصیه می‌شود. همچنین، مصرف چند وعده غذایی کوچک به جای وعده‌های بزرگ، اجتناب از غذاهای چرب و تند، و انتظار حداقل یک ساعت پس از غذا برای بیداری از خواب می‌تواند به کاهش تهوع کمک کند. فعالیت‌های مانند طب سوزنی، مدیتیشن، تنفس عمیق، گوش دادن به موسیقی، و خواندن کتاب نیز ممکن است به کاهش تهوع مرتبط با شیمی درمانی کمک کنند.

برای مقابله با ریزش موها ناشی از شیمی درمانی، می‌توانید به پزشک خود در مورد استفاده از کلاه خنک کننده سر در طول درمان مشورت کنید. همچنین، مراقبت‌های ملایم مو مانند استفاده از شانه دندانه پهن به جای برس، عدم محکم نبستن موها، و عدم استفاده از سشوار یا اتوی مو می‌تواند به کاهش ریزش موها کمک کند.

در مورد زخم‌های دهان ناشی از شیمی درمانی، معمولاً راه حل قطعی برای جلوگیری از آنها وجود ندارد. اما مکیدن قطعات ریز یخ و شستشوی دهان با محلولی از آب جوش شیرین و نمک می‌تواند در کاهش درد و التیام زخم‌ها موثر باشد. توصیه می‌شود بیمار دهان خود را قبل و بعد از غذا و قبل از خواب با این محلول شستشو دهد.

لطفاً توجه داشته باشید که قبل از اتخاذ هرگونه تغییر در رژیم درمانی خود، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

شیمی درمانی می‌تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کند، زیرا تعداد گلبول‌های سفید که توسط مغز استخوان تولید می‌شوند، کاهش می‌یابد. همچنین، استرس، تغذیه نامناسب و کمبود خواب نیز می‌توانند بر عملکرد سیستم ایمنی در طول درمان شیمیایی تأثیر بگذارند. بهتر است بیماران در نظر داشته باشند که برای کاهش خطر عفونت، دستان خود را بشویند و آنها را ضدعفونی کنند. در صورت مشاهده علائم عفونت مثل تب، سرفه یا اسهال، باید به اطلاع پزشک خود برسانند و درمان مناسب را شروع کنند.

برای مقابله با احساس گزگز در دست‌ها و پاها، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. مانند استفاده از کرم‌ها یا چسب‌های بی‌حس کننده، استفاده از استروئیدها، مصرف مکمل‌های ویتامینی، مصرف داروهای ضدتشنج یا ضدافسردگی، فیزیوتراپی، طب سوزنی، بیوفیدبک و روش‌های آرام‌سازی. این روش‌ها می‌توانند به کاهش درد و سوزش ناشی از تحریک اعصاب کمک کنند.

شیمی درمانی یک روش استفاده از داروهای خاص برای درمان سلول‌های سرطانی است. باید توجه داشت که تغییر وزن، معمولاً یکی از عوارض جانبی درمان شیمیایی است. اما برخی از عوارض جانبی مرتبط با شیمی درمانی، با مشورت پزشک قابل کنترل هستند.

منبع: +++++